Tweet

ÖNDER ÇELİK

Ekonomik dengesizlik kayıt dışılık rakamlarına da yansıyor. Türkiye genelinde geçen yıl toplam istihdamda yüzde 36.8 olan kayıt dışılık, Doğu ve Güneydoğu’da yüzde 70’lere kadar yükseliyor. En yüksek kayıt dışılık oranı yüzde 71.4’le Ağrı’da görüldü.

Türkiye’de Doğu-Batı arasındaki ekonomik ve sosyal uçurum kayıt dışılığa da yansıyor. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) Direktörü Seyfettin Gürsel ile Araştırma Görevlisi Mine Durmaz’ın ikincisini hazırladığı “Kayıt Dışılıkta Bölgesel Uçurum” adlı araştırma notuna göre, Türkiye’nin bölgesel kayıt dışılık oranlarında ‘muazzam farklar’ söz konusu. Araştırmaya göre, 2013 yılında ülke genelinde yaklaşık yüzde 37 olan toplam istihdamda kayıt dışılık oranı Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yüzde 70’lere kadar çıkarken, Ankara ve İstanbul’da yüzde 16’ya kadar düşüyor.

2005-2013 arası 12 puan geriledi

Araştırmaya göre, 2005-2013 döneminde toplam kayıt dışılık Türkiye genelinde yüzde 48.2’den yüzde 36.8’e, ücretli istihdamda ise yüzde 34.3’ten yüzde 22.5’e geriledi. Son 8 yılda toplam kayıt dışılık Türkiye genelinde yüzde 23.7, ücretli kayıt dışılık ise yüzde 37.7 azaldı. Batı’da bu oranlar yarıdan fazla düşerken, diğer bölgelerde çok daha kısıtlı oranlarda azaldı, kimi bölgelerde ise artışlar ortaya çıktı. Toplam kayıt dışılık 23 bölgede, ücretli kayıt dışılık ise 22 bölgede azalırken, ücretli kayıt dışılığı azaltmada en başarılı bölgeler İstanbul, Ankara, Bursa ve Kocaeli oldu. Bu bölgelerde kayıt dışılık oranında yarıdan fazla düştü. Ücretli kayıt dışılıktaki iyileşmede en az başarılı bölgeler olan Konya, Aydın ve Malatya bölgelerinde kayıt dışılık oranları sırasıyla yüzde 20.5, yüzde 18.4 ve yüzde 12 azaldı.

Ağrı’da yüzde 71

Toplam istihdam düzeyinde kayıt dışılık oranları iki bölgede belirgin olarak Türkiye ortalamasından (yüzde 36.8) düşük çıktı. Bu bölgeler Ankara ( yüzde 16.1) ve İstanbul (yüzde 16.5) oldu. Kayıt dışılığın en yüksek olduğu iki bölge ise Ağrı (yüzde 71.4) ve Van (yüzde 69.7) oldu. 26 bölgenin 20’sinde kayıt dışılık Türkiye ortalamasının üzerinde seyretti. Kayıt dışılık genel olarak Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yüksek çıktı. Ancak, Trabzon (yüzde 55.7), Zonguldak (yüzde 52.3), Kastamonu (yüzde 50.8) gibi bölgelerde yüksek kayıt dışılık oranları dikkat çekti. En düşük ücretli kayıt dışılık oranlarına sahip bölgeler Ankara (yüzde 10) ve Kocaeli (yüzde 12) oldu.

Tarım ve inşaat artıyor

Araştırmaya göre, ücretli kayıt dışılığın yüksek olduğu tarım ve inşaat sektörlerinde (sırasıyla yüzde 79.5 ve yüzde 38.6) istihdamın bölge toplam ücretli istihdamı içindeki payı arttıkça bölgesel kayıt dışılık oranı da artıyor. Ücretli kayıt dışılığın nispeten yüksek oranda, yüzde 20.4, arttığı Mardin bölgesinde zıt etkiler söz konusu: Firma ölçeği ve eğitim düzeyi bu bölgede artarken, sanayi istihdamının payında düşüş, buna karşılık tarım ve özellikle de inşaat istihdam payında artış görüldü. Kastamonu bölgesinde kayıt dışılıkta görülen olağanüstü yüksek artış ise araştırmaya göre düşük bazdan kaynaklandı. 2005-2013 arası istihdam 190 binden 263 bine çıkarken, kayıt dışı sayısı da 9 binden 20 bine yükseldi. Ücretli kayıt dışılık ise dört bölgede arttı: Kastamonu, Mardin, Van ve Ağrı. En yüksek kayıt dışılık artışı yüzde 46 ile Kastamonu bölgesinde gözlemlenirken (yüzde 46), Mardin, Van ve Ağrı da artışlar sırasıyla yüzde 20.4, yüzde 10.5 ve yüzde 8 oldu. Araştırmaya göre, Ağrı ve Van bölgelerinde kayıt dışılığın artması şaşırtıcı değil. Nitekim bu iki bölgede ortama firma büyüklüğü gerilerken, eğitim düzeyleri az da olsa düştü. Aynı zamanda sanayi istihdamının payı da düşerken, inşaat istihdamının payında büyük artışlar gerçekleşti.

Bölgeler arasında 1’e 5 fark

Araştırmanın “sonuç ve öneriler” kısmında kayıt dışı istihdamın bölgesel dağılımının çok büyük ölçüde eşitsiz olduğu belirtilerek, “En düşük kayıt dışılık oranı ile en yüksek kayıt dışılık oranı arasında bire beş gibi muazzam bir uçurum vardır. 2005-2013 döneminde, kayıt dışılıkta ülke genelinde gerçekleşen iyileşmeler de bölgeler itibariyle son derece asimetrik olmuştur” dendi. Bu eşitsizliklerin temel nedeninin kayıt dışılık düzeyini belirleyen sektörel istihdam, eğitim düzeyi ve firma ölçeği gibi etkenlerin bölgeler arasında son derece eşitsiz dağılımı olduğu kaydedilerek, şu ifadeler kullanıldı: “Bölgeler arasındaki eşitsizlikleri azaltmanın yolu kayıt dışılığı etkileyen faktörlerin bölgesel dağılımını azaltmaktan geçmektedir. Özetle belirtmek gerekirse, bölgeler arasında sanayileşme, eğitim düzeyi ve firma büyüklüğü farklarının azaltılmasına yönelik politikalar başarılı olduğu ölçüde bölgesel kayıt dışılık eşitsizliği de azalacaktır. Ücretli kayıt dışılıkla mücadelede etkin bir araç olan sigorta primi teşviklerinin bölgesel olarak tasarlanması önemlidir. Ayrıca ücretli kayıt dışı çalışanların yaklaşık üçte ikisinin yoğunlaştığı Akdeniz, İstanbul, Güneydoğu ve Ege bölgelerine yönelik özgün politikalar düşünülmelidir.”

(Taraf, 08 Eylül 2014 Pazartesi)