Tweet

Doç. Dr. Gül YAŞARTÜRK

Hırvat yönetmen Juraj Lerotić’in ilk uzun metrajı olan Güvenli Bir Yer (A Safe Place, 2022) otobiyografik olmasından mütevellit çok güçlü ve samimi bir anlatı. Lerotić, intihar eden erkek kardeşinin vefatına uzanan süreçte kendisinin suçluluk duygusuyla, akıl hastalığına tanıklık etmeyle, hastane ve adli sistemin bürokrasinin hastayı insandışılaştırmasıyla ilgili bir film yapmış. Filmin bu özellikleri onu yakın zamanda izlediğimiz Güneş Sonrası (Aftersun, Charlotte Wells, 2022) ve Hatır’la (Memory, Michel Franco, 2023) akraba kılıyor.

Güvenli Bir Yer’deki doktor ve polislerin tavırlarıyla Hatır’da hafıza kaybından mustarip Saul’ü “iyiliği” için evde tutarak özel hayatı olmasına engel olan erkek kardeşinin tavrı aynıdır. İki filmde de aynı soruyu soruyoruz; kendi zihniyle savaşan biri için güvenli yer var mı? Varsa bu sevdiği insanların yanı mı yoksa soğuk duvarların ardı mı? Yönetmen Charlotte Wells’in babasının kaybıyla yüzleşmeye ve on bir yaşında belleğinde kalan parçalardan babasına dair anlamlı bütün oluşturmaya çalıştığı hikâyesi Güneş Sonrası ise Güvenli Bir Yer’in yaptığı gibi geleneksel sinemayı kıran ve yansımaları kullanan kadrajlara sıkça yer veriyor. Yanı sıra Wells’in filminin de ilk uzun metrajı olması, sinema özelinde sanatın bizi iyileştirdiğinin kanıtı gibi. Güvenli Bir Yer’i ana akım anlatı yolundan çıkaran en önemli öğelerden biri henüz filmin başında, Woody Allen’in Annie Hall’da çocukluğuna dair sahnede yetişkin haliyle yer almasına benzer biçimde Lerotić’in de kardeşi rolündeki oyuncuyla konuşmaya başlamasıdır. Damir’in aslında öldüğü ve Lerotić’in kayıp kardeşinin anısıyla bağlantı kurmak ve onu kurtaramamış olmanın acısıyla baş edebilmek için Güvenli Bir Yer’i yaptığı anlaşılır.

Güvenli Bir Yer’de yönetmen Lerotić, Bruno karakterinde kendisini canlandırır ve film boyunca sokaklarda koşarak, hastaneye ya da eve yetişmeye çalışarak sürekli hareket eder, mücadele verir. Güvenli Bir Yer Lerotić’in yasını tamamlamasının öyküsü, tıpkı Wells’in Güneş Sonrası ile yaptığı gibi. Damir, iki sene önce babasını kaybetmiştir, yakın zamanda sevgilisinden ayrılmıştır, iş bulup Zagreb’e taşınmasına rağmen morali bozuktur. Şüphecidir ve uyku sorunundan mustariptir. Bruno’nun isteğiyle psikologla görüşmüştür. Film kameranın hayli uzakta konumlandığı sabit çekimle Bruno’nun, Damir’in yaşadığı apartmana koşarak girmesi ve ardından dairesinin kapısını kırmasıyla açılıyor. Bruno film boyunca kardeşini hayatta tutmanın mücadelesini verir, iki kez bunu başarsa da üçüncüsünde “başaramaz”. Bruno, Damir nedeniyle Damir için var olduğundan belki de onu cam pencere yansımalarında, araba aynalarında bölük pörçük görüyoruz. Güneş Sonrası’nda da ayna ve kapalı televizyondan gördüğümüz yansımalar geçmişin parçalı bir yeniden canlandırmasını ve yönetmen Wells’in o zamana dair anılarını yansıtmada kullanılır.

Damir ve Calum’a tam olarak ne olduğunu veya onları neyin etkilediğini bilmememiz önemsizdir. Önemli olan, Bruno’nun telaşına, çabasına, Güneş Sonrası’nda Sophie’nin hafızanın ağırlığıyla başa çıkarken aynı zamanda kaybı anlamlandırmaya çalışmasına tanıklık edişimizdir. Sophie ve babası Calum yalnızca geçici bir yansımada veya anıda birlikteler, kapalı ve onlara tamlık vermeyen bir ekranda yaşarlar. Tıpkı Bruno, Damir ve anneleri gibi. Calum’un kadraja sağından solundan giren minik yansımaları onun hakkında ne kadar az şey bildiğimizi hatırlatır.

Hatır’da ergenlik döneminde bir grup arkadaşının istismarına uğrayan ve annesini hiçbir zaman istismara uğradığına inandıramayan Sylvia kendisini ve kızını korunaklı evinde kilitlerin ardında adeta saklar. Bu güvenlik duvarını aşabilen ise erken demans hastası Saul olur. Travma ve hastalıkta buluşan bu iki insandan Saul’ün yakın zaman içerisinde sevdiği kişiyi hatırlamayacak olması mümkündür. Saul gibi, Sylvia da kontrol edemediği koşulların kurbanıdır bu nedenle birbirlerini eşitleri olarak görür ve birbirlerine acıma hissetmezler. Baş karakterimiz Sylvia’nın yaşadığı travma nedeniyle belleğine güvenemeyeceğimizi görürüz. Kendilerine dair dağınık parçaları bir araya getirmeye çalışmaları Wells’in babasıyla ilgili parçaları bir araya getirmesine benzer. Hatır sadece travmayla ilgili değil; aynı zamanda iyileşmek ve insan iletişiminin gücüyle de ilgilidir. Travma, taciz ve hastalıkla başa çıkmak sadece hastalar ve tacize uğrayanlar için değil, aynı zamanda karakterlerin etraflarındakiler Isaac ya da Bruno ve annesi için de kolay değildir.

Güneş Sonrası’nın sonunda Sophie, babasına el sallarken görüntü donar. Perdedeki görüntü otuz bir yaşındaki Sophie’nin izlediği televizyondaki görüntüye ve günümüz zamanına bağlanır. Kamera sağa dönerek Calum’un anlatı zaman ve mekânı ile bağdaştıramadığımız bir yerde yürüyerek uzaklaşmasıyla sona erer. Güvenli Bir Yer’de de Damir’in vefatını öğrenen annesinin çığlığı ile anlatı Damir’in mutlu göründüğü ev tipi kamerayla çekilmiş görüntüye bağlanır. Kayıpla, yasla baş etme biçimleriyle ilgili olan iki filmin anlatı araçlarının bakış açılarının benzerliği barizdir. Hatır ise Amerikan yapımı olmasından mütevellit âşıkların “her şeye rağmen” kavuştuğu romantik ve umutlu sonuyla Amerikan klasik anlatı geleneğini sürdürür.

Kaynaklar:

1- Alysse Bryson, Memory: A Powerful Portrayal of Trauma and Redemption: https://thesobercurator.com/memory-a-powerful-portrayal-of-trauma-and-redemption/

2- Vlad Dima, Aftersun: The Skin of Filmic Memory: https://brightlightsfilm.com/aftersun-the-skin-of-filmic-memory/

3- Carmen Gray, Safe Place: https://thefilmverdict.com/safe-place/

4-Müjgan Pekçetin, Güvenli Bir Yer Film Analizi: https://www.pskmujganpekcetin.com/post/g%C3%BCvenli-bir-yer-sigurno-mjesto-safe-place-2022-film-analizi

5-Serena Seghedoni, Moral Gray Areas in Michel Franco’s Memory: https://loudandclearreviews.com/moral-gray-areas-in-michel-francos-memory/

6-Beichi Zhang, Aftersun – An Author’s Voice on Screen: https://www.researchgate.net/publication/373922234_Aftersun_-_An_Author’s_Voice_on_Screen

(Birgün, 17.11.2024)