Tweet

Dr. Pedram TÜRKOĞLU

 @PedramTurkoglu

Tarihe baktığımızda şiddet oranı dalgalanmalar gösteriyor. Göçebe dönemlerde düşük oranda iken, yağmaların ve fetihlerin kârlı olduğu dönemlerde yüksek olduğunu görüyoruz. İlerleme ile tekrar düşmüştür.

Antropologlar ve diğer bilim insanları, yüzyıllardır neden insanların birbirlerini öldürmeye bu kadar meraklı olduğunu soruyor. Peki evrimsel olarak bunun bir açıklaması olabilir mi? Yapılan bir araştırmaya göre, bu kadar agresif olmamızın neden, evrimsel olarak şiddete meyilli bir taksonomik daldan türleşmiş olmamızdır. Balinalar nadiren şiddete başvurur. Aynı şekilde yarasalar ve tavşanlar da…

Fakat primatların, bölgelerini aşan misafirlere neredeyse hiç tahammülü yoktur. Hatta öyle ki gruplar halinde yeni bireye ölümcül şiddet uygulayabilirler. Sevimli lemurlardan çapkın bonobolara, sosyal şempanzelerden ihtişamlı gorillere kadar primatlar takımı, diğer memelilerden 6 kat daha fazla birbirlerini öldürdükleri tespit edildi! Nature’da yayımlanan araştırmaya göre (Gomez, Verdú, Megías, Méndez 2016) insan türü, diğer primatların popülasyon içindeki şiddet oranının neredeyse aynısına sahiptir. Ayrıca ilginçtir ki, bu röportaja göre mirketlerin (Suricata suricatta) ilk sırada olduğunu söyleyenler de var.

ŞİDDET VE ÖLÜMCÜL ÖFKE

Şiddet veya ölümcül öfke (İng: “lethal agression”) diye bilinen davranış, aslında bireyin üreme ve uyum başarısını artırır. Dolayısıyla bilişsel yetenek, çevre baskısı ve tür içi rekabet ile doğru orantılı olması muhtemeldir. Fakat ironik olarak insan türü, aynı zamanda en fazla özgecil davranışa ve empati yeteneğine sahip hayvanların da başında geliyor.

Bu makalede (Gomez, Verdú, Megías, Méndez 2016) araştırmacılar, 50.000 yılı kapsayan, içerisinde 600 insan popülasyonu olan 137 taksonomik aileden 1024 memeli türündeki 4 milyon ölümü analiz etti. Bu verilerdeki öldürücü şiddeti (İng: “lethal violence”) sıraladı. Yapılan hesaplamalara göre insan ölümlerinin %2’sinin bireyler arası cinayetler olduğu görüldü. Bu verilere, Neandertaller gibi soyu tükenen insan türleri de dahil.

Yapılan bir diğer çalışmada (Wilson vd. 2014) 15 şempanze topluluğu içerisindeki 152 ölüm (58’i gözlemlenen, 41’i çıkarımlanan, 53’ü şüpheli) ve 1 şüpheli bonobo ölümü incelendi. Çalışmanın sonucuna göre saldırıların çoğunluğu erkekler (incelenenlerin %92’si) tarafından gerçekleştirildiği anlaşıldı. Kurbanların ise çoğunluğunun (%73) topluluklar arasında olduğu anlaşıldı. Ayrıca saldırganlar genellikle sayıca üstün davranış sergiledi. Sonuç olarak topluluklar arasındaki öldürmenin topluluk içerisindeki öldürmelerden çok daha fazla olduğu görülüyor.

ŞİDDET ORANI İNİŞLİ ÇIKIŞLI

Tarihe baktığımızda şiddet oranı dalgalanmalar gösteriyor. Göçebe dönemlerde düşük oranda iken, yağmaların ve fetihlerin kârlı olduğu dönemlerde yüksek olduğunu görüyoruz. Medeniyetin ilerletilmesi ile oranlar tekrar düşmüştür. Bu da, biyolojik evrimin yanısıra kültürel evrim sayesinde şiddetin kontrol altına alınabildiği anlamına gelmektedir. En azından diğer primatlardan daha başarılı bir oranda…

Araştırmanın başında olan José María Gómez’e göre insanlar, şiddet konusunda diğer primatlardan farklı değiller. İnsan türünün şiddete daha meyilli olmasını düşünme nedeni, etkilerinin daha büyük olması veya kendi türümüzde olan bitene daha aşina olmamız olabilir. Bir insan ile bir lemurun şiddet açısından popülasyon içerisindeki etkisi düşünülünce, elbette insan türü daha büyük çaplı zarar verecektir. Bu da insanın şiddete daha meyilli olduğu algısını oluşturuyor olabilir.

Sonuçta sosyokültürel farklılıklara göre öldürme oranlarında değişiklik olsa da, taksonomik tür olarak diğer memelilerden daha fazla birbirini öldürmeye meyilli olduğumuz görülüyor. Bu durum belki de kompleks sosyal gruplar halinde yaşayan hayvanlarda sık görülüyor olabilir. Birbirleri ile yaşamak üzere evrimleşmiş üyelerin, tür içi şiddete daha çok yatkın olması ileride birçok araştırma konusu olabilir. Belirli bir bölgede yaşayan sosyal türlerin, yalnız yaşayan ve belirli bir bölgesi olmayan memelilere oranla daha yüksek şiddet gösterdiğini belirten Gómez, bu konunun araştırılması gerektiğine dikkat çekiyor.

(Birgün, 07.07.2024)