Tweet

Tolga ARAS

Oxford İngilizce Sözlüğü, milyonlarca kişinin elinden geçmiş, zaman içinde genişlemiş, yeni tanımların ve kelimelerin girmesiyle her geçen gün yeni şekiller almış bir sözlük.

Sözlüğü oluşturma ve ilk hâlini alması sürecinde meydana gelen ilginç olaylar mevcut. Bunların belki de en önemlisi, sözlüğe on binden fazla kelime ve tanım girmesini sağlayan Dr. W.C. Minor’ın çalışmaları ve hayat hikâyesi.

Simon Winchester, Deli ve Dâhi başlıklı incelemesinde İngilizcenin en kapsamlı ilk sözlüğünün hazırlanışıyla beraber Minor’ın yaşam öyküsünü de anlatıyor.

Oxford İngilizce Sözlüğü’nün fikir babası Dr. James Murray’nin kurduğu komite, belirli kelimeler ve tanımlar için çalışmalara başlandığında en büyük yardımı, ABD İç Savaşı gazisi ve emekli cerrah Minor’dan alıyor.

İkilinin buluşması ise adeta bir roman ya da sinema filmi gibi. 1857’de başlayan ve o güne dek girişilen en kapsamlı çalışma olan Oxford İngilizce Sözlüğü için sürekli haberleşen Murray ve Minor, yüz yüze geldiğinde gerçek ortaya çıkıyor: Minor, uzun zamandır misafir edildiği akıl hastanesinden Murray ile yazışıyor. Üstelik kendisi bir katil.

Sanrıları tarafından esir alındığını düşünen Minor, kelimeler aracılığıyla Murray’le buluşurken yaşamına dair ayrıntılar da su yüzüne çıkıyor. Winchester, işte bu hikâyeyi buluşturuyor okurla Deli ve Dâhi’de.

İKİ BAŞKARAKTERLİ BİR ROMAN GİBİ

1896’da ilk kez yüz yüze gelen Murray ve Minor, o tarihe kadar mektuplaşmalarla ve geri plandaki sırlarla iletişim kuruyor. Minor, evinden çıkmak için zaman bulamadığını söylüyor, Murray’nin görüşme tekliflerini çeşitli bahanelerle geri çeviriyor.

Murray, Minor’ın yirmi yıldır akıl hastanesinde yaşadığını öğrendiğindeyse hem şaşkınlıkla hem de büyük bir merakla emekli cerrahın geçmişini öğrenmeye uğraşıyor. Winchester ise bu iki hikâyeyi bir arada sunuyor okura.

Winchester, kitabı Minor’ın yaşamıyla paralel şekilde bir sözlük gibi hazırlamış. Emekli cerrahın yaşamının dönüm noktaları ise Deli ve Dâhi’de kimi zaman kelimeler kimi zaman da ifadeler olarak karşımıza çıkıyor. Beri yandan, hem Murray’nin gayretine hem de Oxford İngilizce Sözlüğü’nün hangi şartlarda hazırlandığına ilişkin anekdotlar bulunuyor kitapta.

Deli ve Dâhi; iki başkaraktere sahip bir roman havasında ilerlerken Minor’ın sırları ve 1800’lerin ruhunu sunuyor okura. Winchester şöyle bir not düşmüş:

“Bu hikâye dünyanın en görkemli sözlüğünün hazırlanmasına tek başına yaptığı şaşırtıcı, unutulmaz katkılarla bir dolu övgü almış ABD’li bir askerin bir yandan üzücü yaşamını anlatıyor. Hikâyeyi anlatırken William Chester Minor’ın tüm zamanını ve enerjisini OED’nin yazılışına harcayabilmesini sağlayan koşulların korkunç ve bağışlanamaz bir cinayetle ortaya çıktığını unutuvermek çok kolay (…) Belki de yüz yirmi beş yıl sonra mütevazı anlatının başında, kitabı ona ithaf etmek en doğru davranış olacak gibi görünüyor. Bu kitap, Lambeth’te yaşayan Wiltshire’lı merhum George Merrett’a ithaf edildi, çünkü beklenmedik ölümü olmasaydı bu olaylar hiç yaşanmayacak ve bu hikâye hiç anlatılmayacaktı.”

DELİ VE DÂHİ
Simon Winchester
Çeviren: Füsun Doruker
İthaki Yayınları, 2022

(Birgün Kültür, 19.06.2022)