Tweet

Osmanlılardan Cumhuriyete sadece birkaç (büyük fabrika ulaşabilmişti. Bunlardan en uzun ömürlü olanlardan biri de Karamürsel Mensucat Fabrikası idi. Fakat o da 2002 yılında sanayi hayatına veda etti. Cumhuriyetin ilk ve en büyük özel sektör fabrikası ise 1925 yılında İstanbul Haliç’te temelleri atılan Zümrezade Şakir Bey’in Madeni Eşya Fabrikası idi.

Şakir Zümre’nin kurduğu bu fabrika tamamen yerli sermaye ile kurulmuştu ve savunma sanayisi alanında üretim yapıyordu.

Bulgaristan Türklerinden olan Şakir Zümre 1908 yılında Cenevre’de Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştu. Anadolu’daki bağımsızlık savaşı sırasında milli kuvvetlere yurtdışından silah ve cephane gönderdi. Savaş araçları ve silahları konusunda uzman olan usta ve teknisyenlerin Anadolu’ya gelmesini sağladı. Bu hizmetlerinin karşılığında da daha sonra TBMM tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi.

Cumhuriyetin kuruluşundan sonra ailesiyle birlikte Türkiye’ye gelen Şakir Zümre, Atatürk‘ün de uygun görmesiyle ülkemizde savunma sanayisi alanındaki ilk özel sektör fabrikasını kurdu.

Türk Hava Kuvvetleri’nin cephane ihtiyaçlarının büyük bir bölümü Şakir Zümre Bey’in fabrikası tarafından üretildi, ilk bombardıman uçaklarında kullanılan bombaların büyük kısmı bu fabrikada yapılmıştı. 100, 300, 500 ve 1000 kg.lık tayyare bombaları ve çeşitli yangın bombaları bu fabrikada seri olarak üretildi. Türk Deniz Kuvvetleri’nin ihtiyacı olan çeşitli boyutlardaki su bombaları da burada üretilmişti. Türk Kara Kuvvetleri için gerekli olan silahlar, el bombaları, işaret ve aydınlatma fişekleri ve bu fişekleri ateşlemeye yarayan aygıtlar, top kamaları ve kara mayınları da Türk teknisyen ve ustalar tarafından bu fabrikada yapıldı.

Şakir Zümre Fabrikası 1930’lu yılların ikinci yarısında ürünlerini yurtdışına da ihraç etmeye başladı. Polonya’ya satılan tayyare bombaları, Polonya ordusu tarafından II. Dünya Savaşı’nda Nazi ordularına karşı kullanıldı. II. Dünya Savaşı sırasında fabrikada çalışan işçi sayısı 2000’e ulaşmıştı. Savaştan sonra ABD’nin Marshal Yardımı çerçevesinde Türkiye’ye silah yardımı yapmaya başlaması üzerine Şakir Zümre Fabrikası silah ve cephane üretimine son verdi.

Şakir Zümre Fabrikası bu tarihten sonra tarım aletleri üretimine yöneldi. Fakat yine Marshal Yardımı nedeniyle Türkiye’ye bol miktarda ABD malı tarım makeneleri ithall edilmeye başlayınca, üretilen tarım aletleri katılamadan fabrikanın elinde kaldı.

Zorluklar karşısında teslim olmayan Şakir Zümre Fabrikası bu defa her türden sıhhi tesisat malzememeleri, elektrik kofraları ve soba üretmeye başladı. Ülkemizde çok tanınmış ve yaygınca kullanılmış olan ünlü Şakir Zümre sobaları da bu fabrikanın eseridir. Uzun yıllar içinde bu sobaların Zonguldak, Zümre, Ağaçlı, Çiftlik ve Köylü adlı klasik modelleri üretilmişti.

1 Ocak 1934’te ülkemizde büyük ölçü devrimi ilan edilmişti. Bu devrimin bir parçası olarak ağırlık ölçme birimleri de değişti ve okka ve dirhem yerine kilogram ve gram birimleri getirildi. Ölçü devrimini izleyen günlerde Zümrezade Şakir Bey’in Madeni Eşya Fabrikası, bronzdan binlerce standart yeni tartı aletleri üretmişti. İş Bankası kumbaraları da, Şakir Zümre’nin uzun yıllar boyunca ürettiği meşhur ürünlerden biridir.

Şakir Zümre 16 Haziran 1966’da vefat etti. Fabrikası ise 1970’li yıllarda kapandı.

Zümrezade Şakir Bey’in Madeni Eşya Fabrikası, gerek ekonomi, gerekse sanayi tarihimizin çok önemli ve özel bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Bu fabrikanın doğuş ve yaşam öyküsünün incelenmesi, genel üretim tarihimize ışık tutacak niteliktedir.

Araştırmacı Atilla Oral, arşiv kaynaklarına ve aile bilgilerine dayanarak bu fabrikanın yaşam öyküsünü yıllarca titiz bir biçimde araştırdı ve hazırladığı kitabı Şakir Zümre (Türk Savunma Sanayii’nde öncü, ilk Türk girişimcisi, ilk silah fabrikatörü) başlığıyla 2012 yılında yayımladı. Demkar Yayınları tarafından yayımlanan ve çok zengin bir görsel malzeme içeren 272 sayfalık bu eser, hem Zümrezade Şakir Bey’in Madeni Eşya Fabrikası serüvenine hem de ülkemiz sanayi tarihine güçlü bir ışık tutmaktadır.

(Cumhuriyet Bilim Teknik, 04.12.2015)