Tweet

Fikret ESER

Yaz aylarında arka arkaya yayımlanan iki kitap, bugünlerde yaşadıklarımızın 110 yıl önce de farklı bir biçimde tekerrür ettiğini kanıtlıyor. Osmanlı’nın özellikle son yüzyılında başını ağrıtan en büyük sorunlarından Ortadoğu’daki durum bazı aktörleri değişse de canlılığını koruyor

İsyan Günlerinde İstanbul ve İstihbarat Savaşları’nı (Birinci Dünya Savaşı’nda Suriye ve Lübnan’da Casusluk Faaliyetleri) arka arkaya okudum.

Bir İngiliz arkeologla, İttihatçı bir emniyet müdürü ve istihbaratçının anılarından oluşan kitaplar, bu coğrafyada ekonomik ve askeri açıdan güçlü olmanın yanı sıra tarihsel gelişimin, bilginin de göz ardı edilmemesini öğütlüyor.

İngiliz Sir W. M. Ramsay, 1909 yılında eşi ve kızıyla Anadolu’da arkeolojik çalışmalar yapmak üzere Osmanlı topraklarına gelir ve tam o sırada tarihimize 31 Mart Vakası olarak geçen isyan patlar. Sir Ramsay, eşi ve kızıyla hemen başkent İstanbul’a gider.

Tarihi bir ana tanıklık ettiğinin bilincindedir, ailesiyle birlikte 17 gün boyunca tuttukları notlardan oluşan İsyan Günlerinde İstanbul’da, İttihatçılarla Ahrar Fırkası yanı sıra liberallerin kavgasını, İstanbul sokaklarındaki çatışmaları, idamları anlatır.

Sultan 2. Abdülhamit’in tahtan indirilip sürgüne gönderilmesi, kardeşi Mehmet Reşat’ın padişah oluşunu ayrıntılarıyla aktarır.

İngiliz arkeoloğa göre, bir grubun isyan çıkarıp ardından Harekat Ordusu’nun el koyup sultanı indirmesinin arkasında Alman tezgahı vardır. Yazar olaylardan çıkardığı ve kendisini etkileyen üç fikri şöyle özetliyor:

1- Jön Türklerin vatanseverliğine ve fikirlerine olan güveni.

2- Bu ihtilalin doğu-batı çatışmasının bir evresi olduğu, vatansever bir özünün bulunduğu ve ilerleyen süreçte ulusal bir kimlik kazanacağı düşüncesi.

3- Osmanlı’nın şu anki sıkıntılı durumunun İngiltere ve Almanya’nın küresel rekabetinden kaynaklandığı…

Kitabı yayına hazırlayan Dr. Selim Ahmetoğlu‘nun önsözde isabetle vurguladığı gibi, Ramsay’le ailesinin şehirdeki kaotik ortama rağmen rahatlıkla her yere girip çıkması ve bilgi toplaması dikkati çekmektedir.

Kendisinin ünlü arkeolog, seyyah, ancak asıl görevi Ortadoğu’nun şekillenmesinde oynadığı büyük rolle tanınan İngiliz casusu Gerthurt Bell ile ortak bir kitap yazması da dikkat çeken başka bir yandır.

Ancak 31 Mart Vakası gibi her kesimin farklı bir bakışla tartıştığı bir dönemde aktarılan bilgiler hazine değerinde…

87 YIL SONRA YAYIMA HAZIRLANDI

İstihbarat Savaşları kitabı ise İngiliz Ramsay’in bıraktığı yerden devam ediyor hissi veriyor.

“1909 yılı Nisan ayının ikinci günü İttihatçıların lideri Doktor Nazım Bey’le görüşmeye davet edildim…

31 Mart Vakası’ndan sonra ülkedeki vaziyet oldukça hassas, insanların kafası ise karmakarışıktı.”

Sıkı bir İttihatçı olan istihbaratçı ve bir dönem de emniyet genel müdürlüğü yapmış Hüseyin Aziz Akyürek‘in anıları bu sözlerle başlıyor.

Bu anılar 1932-33 yılları arasında Lübnan’da yayımlanan el-Ahrar gazetesinde Arapça olarak yayınlanır.

Çeviriyi yapıp yayımlayan Fuat Meydani, Teşkilat-ı Mahsusa’daki görevi nedeniyle Aziz Bey’in adını zikretmekten kaçınıyor ve kurmaca olarak anıyor.

Anıları 87 yıl sonra yayıma hazırlayan Dr. Polat Safi, bu kişinin gerçekten Aziz Akyürek olup olmadığı yolundaki soru işaretlerini giderecek karşılaştırmalı bir tarih okuması yapıyor.

Yazar, Fuat Meydani’ye kaynak temin edenin büyük olasılıkla ünlü anti-siyonist Cevat Rifat Atilhan olduğunu söylüyor.

Belirsizlikleri de ortaya koyuyor, ancak kitabın Türk istihbarat tarihi açısından sahip olduğu önemin altı çiziliyor.

1909 ile 1917 arasındaki gelişmeler başkent İstanbul’un da zaman zaman yer almasının yanında ağırlıklı olarak Suriye, Filistin ve Beyrut’ta yoğunlaşıyor.

Bugün de dünyanın kanayan yarası olan bölgede; Hıristiyan gruplardan ayrılıkçı Arap hareketlerine, siyonizm tehlikesinden Osmanlı istihbarat yapılanmasına, İttihatçıların üç liderinden özellikle Cemal Paşa’nın yaptığı pazarlıklara kadar birçok olay aktarılıyor.

Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun elinde kalan bölgede daha sonra önemli görevlere gelen gerek Osmanlı karşıtı ya da destekçisi isimler de boy gösteriyor.

Özetle; tarihin bilgeliğinde iki iyi kitap…

Dünü, bugünü ve yarını anlamak için…

(Sabah, 11.10.2019)